جرایم سایبری به جرم‌هایی اطلاق می‌شود که از طریق اینترنت یا سایر شبکه‌های ارتباطی دیجیتال انجام می‌شوند و می‌توانند بر افراد، سازمان‌ها یا سیستم‌های اطلاعاتی تأثیر منفی بگذارند. در ایران، با توجه به گسترش استفاده از فضای مجازی، قوانین متعددی برای مقابله با این‌گونه جرایم وضع شده است. در اینجا به معرفی برخی از مهم‌ترین قوانین و مقررات مرتبط با جرایم سایبری در ایران پرداخته می‌شود.
مهم‌ترین قانون در زمینه جرایم سایبری در ایران، قانون جرایم رایانه‌ای است که در سال ۱۳۸۸ به تصویب رسید. این قانون در تلاش است تا نظم و امنیت فضای مجازی را حفظ کرده و حقوق کاربران اینترنتی را محافظت کند. این قانون شامل چندین بخش اصلی است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
نفوذ به سیستم‌های رایانه‌ای: هرگونه دسترسی غیرمجاز به سیستم‌های رایانه‌ای و سرقت اطلاعات یا تغییر در آن‌ها از جمله جرایم رایانه‌ای محسوب می‌شود.
سرقت داده‌ها و اطلاعات: هرگونه برداشت یا سوءاستفاده از اطلاعات شخصی یا مالی افراد مانند سرقت کلمات عبور، شماره کارت‌های بانکی یا اطلاعات حساس، جرم به‌شمار می‌رود.
توهین، تهدید و نشر اکاذیب: استفاده از اینترنت برای توهین به افراد، تهدید به اقداماتی مانند انتشار اطلاعات خصوصی یا انتشار اخبار دروغین نیز تحت این قانون مجازات می‌شود.
محتوای غیرمجاز: تولید یا انتشار محتوای غیراخلاقی، ضد دینی، ضد ملی یا ضد امنیتی، همچون تصاویر یا فیلم‌های مستهجن، موارد نقض حقوق بشر یا مطالب تروریستی، تحت این قانون جرم‌انگاری شده است.
حبس و جریمه‌های مالی: جرایم سایبری می‌تواند مجازات‌هایی مانند حبس (که معمولاً به صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت تعیین می‌شود) و جریمه‌های مالی به همراه داشته باشد. برای مثال، نفوذ به سیستم‌های رایانه‌ای یا سرقت اطلاعات ممکن است با حبس یا جریمه نقدی همراه باشد.
مجازات برای نشر اکاذیب و توهین: در صورتی که فردی به انتشار اطلاعات غلط یا توهین‌آمیز در فضای مجازی اقدام کند، ممکن است به حبس یا جریمه مالی محکوم شود.
ماده ۲۳ قانون جرایم رایانه‌ای: در این ماده به مسئولیت خدمات‌دهندگان اینترنتی، مانند سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، اشاره شده است. بر اساس این قانون، هرگونه محتوای مجرمانه‌ای که از طریق این پلتفرم‌ها منتشر می‌شود، باید تحت نظارت و مسئولیت این خدمات‌دهندگان قرار گیرد.
آگاهی‌دهی و همکاری با مقامات قضائی: خدمات‌دهندگان باید اطلاعات کاربران و محتوای منتشر شده را در صورت درخواست مراجع قضائی در اختیار آن‌ها قرار دهند.
علاوه بر قانون جرایم رایانه‌ای، برخی قوانین دیگر نیز به‌طور خاص یا کلی به جرایم سایبری پرداخته‌اند:
این قانون به‌ویژه در مورد خریدهای آنلاین، حفاظت از حقوق مصرف‌کنندگان و جلوگیری از کلاهبرداری‌های اینترنتی نظیر فیشینگ (سرقت اطلاعات کارت‌های بانکی) و کلاهبرداری‌های الکترونیکی، قوانین خاصی دارد.
با توجه به گسترش استفاده از اینترنت و تبادل اطلاعات شخصی، برخی قوانین در خصوص حفاظت از اطلاعات شخصی و حفظ حریم خصوصی افراد در فضای سایبری وضع شده‌اند. در این زمینه، قوانین باید از سوءاستفاده از داده‌های شخصی جلوگیری کرده و اطمینان حاصل کنند که اطلاعات افراد به درستی نگهداری و محافظت می‌شوند.
سیستم‌های بانکی و مالی به‌ویژه با تهدیدات سایبری روبه‌رو هستند. در همین راستا، قوانین خاصی برای مقابله با کلاهبرداری‌های اینترنتی، سرقت‌های دیجیتال و هک‌های بانکی طراحی شده است. بانک‌ها و مؤسسات مالی باید از اقدامات حفاظتی در برابر هکرها و سوءاستفاده‌های سایبری پیروی کنند.
شکایت از جرایم سایبری: افراد آسیب‌دیده از جرایم سایبری می‌توانند شکایات خود را به دادگاه‌های جرایم رایانه‌ای ارائه دهند. این دادگاه‌ها تخصصی‌تر از دادگاه‌های عمومی هستند و می‌توانند بررسی‌های دقیقی در مورد جرایم مرتبط با فناوری و اینترنت انجام دهند.
کمک به بازگرداندن داده‌های سرقت‌شده: در برخی از موارد، مقامات قضائی می‌توانند با همکاری سازمان‌های تخصصی، اقدام به بازیابی داده‌های از دست رفته یا سرقت‌شده نمایند.
با رشد روزافزون استفاده از اینترنت، تهدیدات جدیدی نیز برای کاربران و سیستم‌ها در فضای سایبری به وجود آمده است که می‌توان به برخی از آن‌ها اشاره کرد:
حملات سایبری (Cyber Attacks): این حملات ممکن است به‌منظور اختلال در خدمات آنلاین، سرقت اطلاعات حساس یا نابودی داده‌ها انجام شود.
ربودن هویت (Identity Theft): هکرها و مجرمان سایبری می‌توانند با استفاده از اطلاعات شخصی به سرقت هویت کاربران پرداخته و از آن‌ها برای ارتکاب دیگر جرایم استفاده کنند.
تجارت غیرقانونی در اینترنت: برخی افراد ممکن است از فضای اینترنت برای فروش کالاهای غیرقانونی، مواد مخدر یا محتوای غیرمجاز استفاده کنند.
در ایران، قوانین جرایم سایبری به‌طور فزاینده‌ای در حال توسعه و تکمیل هستند تا با چالش‌های روزافزون فضای مجازی مقابله کنند. این قوانین علاوه بر نظارت بر فعالیت‌های آنلاین و حفاظت از اطلاعات شخصی، شامل مجازات‌هایی برای مرتکبین جرایم اینترنتی هستند. آگاهی از این قوانین و رعایت آن‌ها به‌ویژه برای افرادی که در فضای مجازی فعال هستند، بسیار مهم است تا از آسیب‌های احتمالی در امان باشند و از حقوق خود در برابر نقض‌های سایبری دفاع کنند.
