شاخص بورس یکی از مهم‌ترین ابزارهای اندازه‌گیری عملکرد بازار بورس است که نشان‌دهنده تغییرات قیمت سهام موجود در بازار در یک دوره زمانی خاص می‌باشد. شاخص‌ها به‌طور کلی از مجموعه‌ای از سهام منتخب تشکیل می‌شوند که به‌طور نمایشی وضعیت کلی بازار را به تصویر می‌کشند. در اینجا به توضیحاتی در مورد انواع مختلف شاخص‌های بورس و نحوه عملکرد آن‌ها پرداخته می‌شود:
شاخص بورس به‌طور کلی از یک مجموعه سهام (که به‌عنوان سبد شاخص شناخته می‌شوند) محاسبه می‌شود. این سهام‌ها معمولاً نماینده بخش‌های مختلف اقتصاد و صنایع مختلف هستند. با استفاده از شاخص‌ها، می‌توان به‌راحتی روند کلی بازار بورس را پیگیری کرد و وضعیت عملکرد سهام‌ها را به‌طور کلی ارزیابی نمود.
این شاخص از تغییرات قیمت سهام در طول زمان تشکیل می‌شود. معمولاً این نوع شاخص‌ها تغییرات قیمت سهام را بدون در نظر گرفتن تقسیم سود (مانند سود نقدی یا پاداش‌های سهام) اندازه‌گیری می‌کنند.
در شاخص‌های وزنی، هر سهم بر اساس ارزش بازار خود وزن‌دهی می‌شود. به این معنی که سهامی که ارزش بازار بالاتری دارد، تأثیر بیشتری در تغییرات شاخص خواهد داشت. این نوع شاخص‌ها معمولاً نمایانگر تأثیر سهام بزرگ‌تر و با ارزش‌تر در بازار هستند.
شاخص‌های کل یا جامع معمولاً شامل تمام سهام موجود در بازار بورس هستند و تغییرات قیمت‌ها و ارزش‌های آن‌ها را بررسی می‌کنند. این شاخص‌ها تصویری دقیق‌تر از وضعیت کلی بازار بورس را به‌دست می‌دهند.
این شاخص‌ها معمولاً برای ارزیابی بخش‌های خاص اقتصادی یا صنایع خاص طراحی می‌شوند. به‌عنوان مثال، شاخص صنعت خودروسازی، شاخص صنعت فناوری اطلاعات یا شاخص صنعت بانکداری.
این شاخص علاوه بر تغییرات قیمت سهام، سود سهام و پاداش‌ها را نیز در نظر می‌گیرد. به این ترتیب، تغییرات در قیمت سهام به همراه سود توزیعی در نظر گرفته می‌شود و این شاخص از جامع‌ترین نوع شاخص‌هاست.
محاسبه شاخص بورس می‌تواند با استفاده از روش‌های مختلفی انجام شود. معمول‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:
روش محاسبه ساده: در این روش، میانگین قیمت‌های سهام انتخاب‌شده محاسبه می‌شود.
روش محاسبه وزنی (Market-capitalization weighted): در این روش، هر سهم بر اساس ارزش بازار (تعداد سهام ضرب در قیمت هر سهم) وزن‌دهی می‌شود و سهام با ارزش بازار بالاتر تأثیر بیشتری بر شاخص دارند.
روش محاسبه معیاری (Price-weighted): در این روش، سهام بر اساس قیمت خود در محاسبه شاخص شرکت می‌کنند. در این روش، سهام‌های با قیمت بالاتر تأثیر بیشتری دارند، حتی اگر ارزش بازار آن‌ها کم باشد.
در بازار بورس ایران، چند شاخص مهم وجود دارد که سرمایه‌گذاران و تحلیلگران از آن‌ها برای ارزیابی وضعیت بازار استفاده می‌کنند:
این شاخص نمایانگر وضعیت کلی بورس اوراق بهادار تهران است و شامل تمامی سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس تهران می‌باشد. شاخص کل بورس تهران به‌طور روزانه محاسبه و منتشر می‌شود و نشان‌دهنده روند کلی قیمت سهام در بازار است.
در این شاخص، وزن هر سهم در محاسبه شاخص یکسان است، یعنی تمام سهام با وزن برابر در محاسبه شاخص تأثیر دارند. این شاخص برای مقایسه تغییرات قیمت‌ها در سهام‌های کوچک و بزرگ استفاده می‌شود.
این شاخص فقط تغییرات قیمت سهام را در نظر می‌گیرد و تفاوت‌هایی در نحوه محاسبه نسبت به شاخص کل دارد. معمولاً شاخص قیمت برای تحلیلگران فنی استفاده می‌شود.
این شاخص تغییرات قیمت سهام شرکت‌های متعلق به صنایع خاص را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، شاخص صنعت پتروشیمی، صنعت خودروسازی یا صنایع دیگر.
معیار ارزیابی عملکرد بازار: شاخص بورس به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به‌سرعت وضعیت بازار را ارزیابی کنند و تصمیمات خود را بر اساس تغییرات شاخص اتخاذ کنند.
تحلیل روند بازار: تحلیلگران و سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از تغییرات شاخص بورس، روند کلی بازار را شناسایی کرده و بر اساس آن تصمیم‌گیری کنند.
ارزیابی وضعیت اقتصاد: تغییرات شاخص بورس معمولاً با تغییرات وضعیت اقتصادی کشورها در ارتباط است و می‌تواند نشانه‌ای از رشد یا رکود اقتصادی باشد.
شاخص بورس یکی از ابزارهای اساسی برای ارزیابی و تحلیل وضعیت بازار بورس است. انواع مختلف شاخص‌ها، از جمله شاخص کل، شاخص هم‌وزن، و شاخص‌های صنعت، به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا از روند بازار و وضعیت سهام‌های مختلف اطلاعات دقیقی کسب کنند. در بورس ایران، شاخص‌ها نشان‌دهنده وضعیت کلی بازار و یا وضعیت خاص صنایع هستند و می‌توانند معیاری برای تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و تحلیل روند بازار باشند.
